Je hebt met ieder ikoon een gevecht

Ikonen zijn tweedimensionale beelden van Christus, de Moeder Gods, engelen, heiligen en van de feesten van de kerk. Bij het bidden voor de ikoon staat de gelovige oog in oog met de heilige, die door de ikoon fysiek aanwezig is. Maar hoe zit het met de schilders van deze ‘vensters op de eeuwigheid’? Jansje Aaltink-Schotman, vrijwilligster in het Ikonenmuseum in Kampen, licht een flinke tip van de sluier op.

Wanneer ik het huis van Jansje binnenga, voel ik me liefdevol gadegeslagen door vele ogen. Gang en trappenhuis hangen vol heiligen. Voeg daarbij de Sallandse gastvrijheid en dit bezoek belooft veel. Ademloos bekijk ik haar werk in de huiskamer: de ikoon van ‘Jezus en de Samaritaanse vrouw' maakt stil, voor ‘Christus Pantocrator’ (Albeheerser) brandt stil een godslamp.

Jansje gaat me voor naar haar atelier en dat is opnieuw verbazen over een ruimte waar ternauwernood nog plek is om te zitten. Ikonen, potjes met geheimzinnige namen, boekjes bladgoud, kwasten en mij onbekend gereedschap. Een goede ruimte om in gesprek te gaan over deze vorm van religie.

Waar ligt je eerste ontmoeting met ikonen?

‘Ooit las ik in de krant over een ikonententoonstelling van Morsink te Hengelo. Ik wist helemaal niet wat ikonen waren, maar het aureool er omheen, Heiligenschein zeggen ze Duitsland, had iets mystieks, iets wat ik niet grijpen kon, maar wel voelen. Weer later zag ik een tentoonstelling van ikonenschilderes Ellen Zomer in Denekamp. Ik dacht: ‘Dit is het, hier heb ik naar gezocht!’ Via Zomer kwam ik terecht in Duitsland en kreeg ik les van ikonenschilderes Irina Globitz. Ze komt uit de voormalige DDR, heeft gestudeerd aan de Akademie in Wenen met als hoofdvak ikonen en restauratie van ikonen. Van haar heb ik ontzettend veel geleerd.’

 

Wat vindt ze van je werk? ‘ Ze zei eens: ‘Jij bent mijn beste leerling, jij kunt heel goed les geven.’ Ik doe dat sporadisch, maar treed liever niet op de voorgrond. Ikonen schilderen is heilig, een schilder mag een ikoon nooit signeren op de voorkant. Niet de schilder wordt vereerd, maar de afbeelding.’

 

Hoe verloopt het proces? ‘Dat verloopt in zes stappen.’ Al pratend schetst ze het verloop.
‘Stap 1: om een betere verbinding met de lijmlaag van hazenlijm te verkrijgen wordt het houten paneel ingekrast;
Stap 2: na het lijmen wordt het linnen op het paneel geplakt. Hiervoor wordt ook weer hazenlijm gebruikt;
Stap 3: na het linnen wordt een krijtlaag, de zogenaamde levkas, aangebracht. Deze bestaat uit 6 tot 12 lagen. Na het drogen wordt de levkas geschuurd;
Stap 4: de tekening wordt op het paneel aangebracht. Na het aanbrengen van de tekening wordt het bladgoud aangebracht;
Stap 5: de grondkleuren worden aangebracht;
Stap 6: het eindresultaat. Met assist worden de fijne goudlijntjes gemaakt.’

Inmiddels heb je ruim 200 ikonen geschilderd. Verkoop je ook ikonen?

‘Ja, ik verkoop alleen aan mensen die een ikoon weten te waarderen. Ik ben niet uit op winst, maar op deze manier kan ik weer nieuw materiaal kopen. Bij bijzondere gelegenheden schenk ik een ikoon, zoals aan het Overijssels Byzantijns Mannenkoor, dat toen bezig was met een inzamelingsactie voor een kindertehuis in Rusland. In opdracht werk ik ook. Een broer vroeg me een ikoon te schilderen van Petrus omdat hij zich vaak Petrus voelde; voor een andere broer, hij is apotheker geweest, schilderde ik Panteleimon met medicijnkist en lepel; hij is de heilige van artsen en apothekers.’ 

Exposeren?’ Er zijn al meerdere exposities geweest. Het is fijn om iets door te kunnen geven.’

Wanneer ik rondkijk zie ik veel afbeeldingen van de Moeder Gods, Christus Pantocrator en enkele apostelen. Schilder je ook gebeurtenissen uit de bijbel?
 

 

‘Dat is eigenlijk mijn hoofdvak. De verhalen uit de bijbel inspireren me om door te gaan met schilderen.’ Ze wijst naar de bovenste rij ikonen en noemt de verhalen: ‘de aankondiging’, ‘de geboorte’, ‘Simeon in de tempel’, de doop in de Jordaan’, ‘de verheerlijking op de berg’. In de andere kamer heb ik ‘de intocht in Jeruzalem, ‘de voetwassing en ‘het Laatste Avondmaal’. En daar hangt een rij apostelen.’ Jansje rommelt ondertussen in de laden en geeft uitleg over vast bladgoud (transfer) en los bladgoud (polyment). Ze vertelt over de verschillende scholen en hun stijl van schilderen. Het duizelt.

Gebeurt er iets met Jansje Aaltink tijdens het ikoonschilderen?

‘Hoe meer je er mee bezig bent, hoe meer inspiratie je krijgt en hoe meer blijheid van binnen. Je hebt met ieder ikoon een gevecht; er komt altijd een moment dat je denkt ‘het wordt niks.’   
Uiteindelijk wordt  het toch wat.’ Nadenkend: ’Ik doe het ook uit liefde voor de Heer, dat is de drijfveer. Jezus is alles voor mij. Ik loop er niet mee te koop, maar ik kan Hem niet missen. Hij is voortdurend bij me. Ik heb het gevoel dat Hij mijn hand leidt tijdens het schilderen en dat Hij er achter staat.’ijHij  

Wat hoop je door te geven met deze vorm van religie?

‘Door het ikoonschilderen ga je de bijbel beter lezen en dat maakt rijk. Maar ook door een ikoon bekijken komt er veel los in je binnenste.’ Even is ze stil. ‘Het meest mooie zal zijn als er een ikoon van mij in een kerk komt te hangen. Want daar horen ze thuis…’